Landschapsreconstructie

Wanneer we het verleden terug tot leven trachten te brengen, kunnen we vandaag niet alleen gebruik maken van softwareprogramma’s die gebouwen in 3D tonen, maar ook het landschap in al zijn aspecten simuleren.  Dergelijke programma’s worden veel gebruikt in films, zoals de Hobbit of Avatar, maar kunnen evenzeer ingezet worden om op een historisch correcte manier het landschap te visualiseren waarin onze voorouders leefden.

Visualisatie van het Egmontkasteel in 1640 met Zottegem op de achtergrond (beeld:Visual Dimension bvba)

We ontwerpen dus de gebouwen in een software voor architectuurontwerp, waarbij de gebouwen reeds op het terrein worden geplaatst. Dit terrein is afkomstig van lasermetingen die vanuit een vliegtuig worden gedaan (deze techniek heet LIDAR), maar waarbij alle moderne elementen (zoals bijv. de spoorwegberm) worden verwijderd om het oorspronkelijke terrein zo goed mogelijk te reconstrueren.  In het beeld hierboven zie je het Egmontkasteel met op de achtergrond de heuvel waarop Zottegem werd ingeplant in de 13de eew, de huidige Heldenlaan is zichtbaar als de brede dreef van het kasteel naar de kerk.

Het Egmontkasteel in het landschap (beeld: Visual Dimension bvba)

Na het reconstrueren van de gebouwen en het terrein, worden het landschap ingekleurd met verschillende types bodem en ingevuld met planten en bomen. Dit gebeurt in een programma voor landschapsreconstructie die gebruik maakt van een ruime bibliotheek van planten en bomen, die op een natuurlijke manier automatisch in het landschap worden ingeplant.  Daarnaast laat het programma toe om door de mens uitgevoerde terreinaanpassingen (zoals de wegen, de slotgracht of de dorpsvijver die je in bovenstaand beeld ziet) met hun correcte afmetingen toe te voegen.  Op deze manier ontstaat een zo nauwkeurig mogelijk 3D model van de toestand in een bepaalde periode van het verleden, dat we dan kunnen vergelijken met de oude afbeeldingen die we kennen.

Detail uit de Ferrariskaart (1775) die de molenvijver en de beekzone naast het kasteel toont (Kon. Bib. Brussel)

Het inplanten van al deze landschapselementen is gebaseerd op grondige studie van oud kaartmateriaal maar ook op de studie van plaatsnamen (toponiemen), waarin vooral het werk van Luc Van Durme heel nuttig is.  Hierbij wordt ook nauwkeurig nagekeken hoe alle landschapselementen op mekaar inspelen.  Zo bijv. voedt de dorpsvijver in bovenstaand reconstructiebeeld de slotgracht van het kasteel. Naast de dorpsvijver staat de duiventoren die ook op de ets van Sanderus staat afgebeeld.

Detail van de afbeelding van het Egmontkasteel met dorpsvijver en duiventoren door A. Sanderus (1641-44)

Het Egmontkasteel, een monument met een rijk verhaal

Deze blog maakt de geschiedenis van het Egmontkasteel in Zottegem zichtbaar en bevattelijk.  Het kasteel wordt genoemd naar één van zijn meest bekende bewoners, graaf Lamoraal van Egmont.  Laat ons daarom beginnen met één van de meest bekende tekeningen van het kasteel, die in 1644 verscheen in de Flandria Illustrata van Antonius Sanderus.  De tekening toont niet alleen het kasteel maar ook de stadskern met het stadhuis, de markt en de OLV-kerk. Deze tekening kan ons een idee geven hoe het kasteel en Zottegem er uitzagen in de tijd van Lamoraal van Egmont.

Zottegem in de Flandria Illustrata (1641-1644) door A. Sanderus

Wanneer we in detail naar het kasteel kijken, zien we een woonkasteel met rechts een vleugel met een dubbele gaanderij (oostvleugel) en trap naar de tuin, en links een vleugel met vier traptorens en met twee kleinere bijgebouwen (noordvleugel).  Links van het kasteel zien we een grote boomgaard, vooraan een toegangspoort die deels in puin ligt.

Het Egmontkasteel in de Flandria Illustrata (1641-1644) door A. Sanderus

De oostvleugel, die vandaag nog steeds bestaat, is de vleugel met de dubbele gaanderij, alle andere delen zijn vandaag verdwenen. Op basis van vele verschillende bronnen kwamen we tot volgende voorlopige 3D reconstructie van het kasteel.

3D reconstructie van het Egmontkasteel rond 1640 – zelfde standpunt als Sanderustekening (beeld: Visual Dimension)

3D reconstructie van het Egmontkasteel rond 1640 – zicht vanuit de boomgaard (beeld: Visual Dimension)

Van dit kasteel weten we dat er rond 1600 een belangrijke brand woedde in de noordvleugel. Uit het archeologisch onderzoek van deze verdwenen noordvleugel weten we dat deze zich uitstrekte over de volledige breedte van het terrein.  De vervallen poort is mogelijk ook een gevolg van deze brand.  Het kasteel in de tijd van Lamoraal van Egmont was dus vermoedelijk een stuk groter en indrukwekkender.  Het kasteel, zoals het door Sanderus wordt getoond, was eigendom van de kleinkinderen van Lamoraal en niet zolang erna (in 1707) zal het overgaan in de handen van de familie Pignatelli, die niet bij machte waren het te onderhouden.  In een van de volgende bijdragen aan deze blog zullen we een reconstructie van het kasteel ten tijde van Lamoraal van Egmont tonen.

Bij het reconstrueren van het kasteel maken we gebruik van een brede waaier van informatie.  Een belangrijk deel hiervan zijn archeologische vondsten.  In 1986-1987 en 1993-1994 groef archeoloog Dirk Van Eenhooge delen van het kasteel op en deed hij onderzoek naar de bouwsporen in de vleugel die nog rechtstaat.

Opgravingsresultaten van de fase rond 1640 (Dirk van Eenhooge)

In de lente van 2012 werd dit aangevuld met onderzoek door grondradar. Dit toestel stuurt radiogolven in de bodem en geeft een beeld van wat in de grond zit op basis van de gereflecteerde golven, het lijkt dus een beetje op medische echografie.  Op die manier kan snel archeologische informatie worden verzameld zonder graven.

Onderzoek van de kasteelsite met grondradar (foto: Daniël Pletinckx)

Onderzoek van de kasteelsite met grondradar (foto: Daniël Pletinckx)

In het huidige gebouw (oostvleugel van het Egmontkasteel) werden bij de restauratie vele sporen gevonden van oudere structuren die dateren van de tijd van Lamoraal van Egmont of vroeger.

Sporen van de onderste gaanderij in het huidige gebouw (foto: Eline Tavernier)

Sporen van de bovenste gaanderij in het huidige gebouw (foto: Danny Lamarcq)

Een interpretatie van deze sporen door Dirk Van Eenhooge is slechts één van de vele bronnen die werden gebruikt bij de bovenstaande virtuele reconstructie.

Sporen van de weggebroken gaanderij en reconstructie ervan (tekening: Dirk Van Eenhooge)

Heb je zelf informatie over het Egmontkasteel of heb je aanvullingen of opmerkingen bij deze blog, laat het ons weten door hierboven een reactie te posten! We kijken er naar uit!